تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
(بازگشت به فروشگاه کاغذ انتشارات ملت )
تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
در گذشته کاغذ ايراني بهترين کاغذ به شمار ميرفت که باعث افتخار ایران بود ولی متاسفانه در حال حاضر اغلب کاغذهای مصرفی وارداتی می باشند و کاغذ داخلی توان رقابت با آنها را ندارد.
در مورد ايرانيان مسلمان براي ساختن کاغذ از پنبه و کتان و ديگر مواد گياهي نيز بهره گرفتند و گونههايي از کاغذهاي نازک، کلفت، شفاف و بادوام ساختند. کاغذ ايراني را تا نزديک يک قرن از سمرقند و خراسان به جايجاي سرزمينهاي اسلامي ميبردند. سرانجام پس از نزديک يک سده، به سال 794 ميلادي، به فرمان فضلبنيحيي برمکي، وزير هوشمند ايراني، نخستين کارخانهي کاغذسازي را در بغداد بر پا کردند.
تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
سپس، جعفربنيحييبرمکي فرمان داد که در ديوانها به جاي پوست از کاغذ بهره گيرند. به اين ترتيب، بهرهگيري از کاغذ به جاي پاپيروس در جايجاي سرزمينهاي اسلامي رونق گرفت و کارخانههاي زيادي در شهرهاي سوريه، فلسطين، مصر، تونس، مراکش و مغرب ساخته شد. تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
با اين که، کارخانههاي کاغذسازي در جايجاي سرزمينهاي اسلامي ساخته شد، کاغذ ايراني همچنان بهترين کاغذ به شمار ميرفت و بارها در کتابهاي تاريخي از کاغذ سمرقندي و خراساني سخن گفته شده است. براي نمونه، ابننديم از شش گونه کاغذ، که در روزگار او رواج داشته، سخن گفته است: “کاغذ خراساني را از کتان ميساختند و به قولي ساختن آن از زمان بنياميه معمول شد و به قولي در عهد بنيعباس. برخي ميگويند که ساختن این نوع کاعذ قديمي است و برخي آن را چيزي جديد ميدانند. ميگويند برخي از هنرمنداني که از چين به خراسان رفته بودند، آن را بر اساس کاغذ چيني ساختند و اما گونههاي آن عبارتاند از سليماني، طلحي، نوحي، فرعوني، جعفري و طاهري.”
نامهايي که ابننديم بر ميشمارد، نام کاغذسازان ماهر يا فرمانرواياني است که به ساختن کارخانههاي کاغذسازي فرمان دادند که بيشتر آنها ايراني هستند. کاغذ جعفري منسوب است به جعفر برمکي، کاغذ طاهري به طاهر دوم از فرمانروايان خراسان(دودمان طاهري)، کاغذ نوحي به نوح ساماني، از فرمانروايان ساماني، کاغذ طلحي به طلحهبن طاهر( از طاهريان)، کاغذ سليماني به سليمان راشد، فرمانرواي خراسان در زمان هارونالرشيد، کاغذ جعفري به جعفر برمکي و کاغذ فرعوني، که با بهترين پاپيروس مصري رقابت ميکرده است و به نظر ميرسد به همين دليل به نام فرعوني شناخته شده است، اما سازندهي آن مشخص نيست. تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
از ديگر کاغذهاي شناخته شدهي آن زمان ميتوان کاغذ جيهاني، ماموني و منصوري را نام برد. کاغذ جيهاني به شهر جيهان در خراسان بزرگ، کاغذ ماموني به مامون عباسي و کاغذ منصوري به ابوالفضل منصوربننصربنعبدالرحيم از مردمان سمرقند، منسوب است.
کاغذ منصوري در تمام سرزمين هاي اسلامي شناخته شده است و شيوهي ساختن این نوع کاغذ را تقليد ميکنند.” با اين همه، شواهدي نيز در دست است که در ديگر سرزمينهاي اسلامي نيز در شيوهي ساختن کاغذ پيشرفتهايي رخ داده بود. چنانکه ناصر خسرو، که در سال 438 هجري/1047 ميلادي از شهر طرابلس ديدن کرده بود، دربارهي کاغذي که در آنجا ساخته ميشده است ميگويد که:” در نکويي و زيبايي مثل کاغذ سمرقند بلکه بهتر از آن است.”
نوآوريهاي جالب در بهبود ساختن کاغذ توسط ایرانیان
1. آهار زدن به کاغذ: ايرانيان که در کار ساختن کاغذ پوستي(پارشمن) تجربههاي زيادي داشتند کوشيدند آن تجربهها را در ساختن کاغذ جديد نيز به کار گيرند. از اين رو، به کاغذ نشاستهي گندم ميزدند که سطح کاغذ را براي نوشتن با جوهر مناسبتر ميکرد. تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
2. بهرهگيري از آبدنگ: اين دستگاه کوبهاي پتکمانند بود که با چرخاب به جنبش در ميآمد و از آن براي خرد کردن تکههاي بزرگ چوب بهره ميگرفتند. به گفتهي ابوريحان بيروني، در سمرقند از پتکهايي استفاده ميشد که با نيروي آب به کار ميافتادند. تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
3. بهرهگيري از قالب خيزران: نوارهايي از چوپ خيزران را مانند حصير به هم ميبافتند و برگههاي کاغذ خيس را براي آبکشي روي آن ميگذاشتند و پس از اين که آب آن گرفته شد در حالي که ورقه کاغذ هنوز مرطوب بود، آن را برميداشتند. اين کار به سازندهي کاغذ امکان ميداد به طور پياپي ورقههاي کاغذ را روي همان يک قالب آبکشي کند. پيش از آن، ورقهي کاغذ را روي پارچهي درشتبافي پهن ميکردند، اما تا زمان خشک شدن ورقهي کاغذ، نميتوانستند آن را از روي پارچه بردارند.
4. بهبود کاغذ و بازيافت آن. افزودن موادي مانند بذرک، پنبه و کهنه پارههاي کتان به ترکيب کاغذ و همچنين بهرهگيري از خرده پارههاي کاغذ و پارچههاي کهنه که در بهبود کاغذ سودمند بود و شيوهاي از بازيافت نيز بود.
5. کاغذ رنگي. در برخي دستنوشتههاي نويسندگان مسلمان دستورهايي براي ساختن کاغذ به رنگهاي قرمز، سبز، آبي، صورتي، زرد، پيازي و ارغواني وجود دارد و حتي نوشته شده است که چگونه ميتوان کاري کرد که برگههاي کاغذ کهنه و ديرين به نظر برسند. تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
تاریخچه صنعت كاغذسازى در ایران
آنچه از مدارك و مستندات تاريخى برمى آيد، اين است كه صنعت كاغذسازى از قرن هفتم هجرى به بعد در ايران وجود داشته و گسترش يافته است. در ایران فعالیت کاغذ سازی اولین بار با تأسیس کارخانه مقواسازی و با استفاده از کاغذهای باطله در سال 1313 شمسی در کرج شروع شد.
در سال ۱۳۲۶ هجرى شمسى شركتى با سرمايه گذارى چند تن از جمله «حسن على حكمت»، «دكتر صلح دست» و «ژرژ عيسانيان» تأسيس شد كه خوراك آن كاغذهاى باطله ادارات و سازمان ها و منطقه آن ورامين بود، اما بعد از ملى شدن صنعت نفت اين تلاش ناموفق ماند. در سال ۱۳۴۴ اولين كارخانه كاغذسازى در هفت تپه خوزستان ايجاد شد و در ۱۳۴۶ شركت كاغذ پارس تأسيس شد. تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
تاریخچه کاغذ در اروپا
تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
در سال 1798 ميلادي، لویيس رابرت فرانسوي دستگاه کاغذساز را اختراع کرد
کاغذسازي از شمال آفريقا به سرزمينهاي مسلمان نشين اروپا، يعني جزيرهي سيسيل(صقليه) در ايتاليا و شهرهاي شاطبه و قرطبه در اسپانيا(اندلس) راه يافت و در سال 1276 ميلادي در ايتاليا و اسپانيا به فراواني به کار ميرفت. نخستينبار زايران مسيحي که از زيارتگاهي در اسپانيا بازميگشتند، چند تکه کاغذ ساخت مسلمانان را با خود به مرکز اروپا بردند. پيش از آن، اروپاييها از کاغذ پوستي و پاپيروس براي نوشتن بهره ميگرفتند.
اما کاغذ مسلمانان بر آن دو مادهي نوشتني برتري داشت. از اين رو، بازرگاني نورنبرگي در سال 1390 ميلادي نخستين کارخانهي کاغذسازي را در آلمان بر پا کرد و در اين کار از کاغذسازان ايتاليايي بهره گرفت که خود آنها از شاگردان مسلمانان بودند. نخستين کارخانهي کاغذسازي انگلستان نيز در سال 1490 کار خود را آغاز کرد که البته چيزي نبود جز يک آسياب آبي از کار افتاده که براي خرد کردن چوب به کار گرفته شد.
پخش کاغذ A4 انتشارات ملت یکی از معتبرترین پخش کننده های کشور می باشدتاریخچه استفاده کاغذ در ایران
کاغذسازي آرامآرام در اروپا گسترش يافت، اما تا سدهي نوزدهم ميلادي، مانند سرزمينهاي اسلامي، به صورت دستي انجام ميشد. کاغذسازان قالبي بزرگ و پهن داشتند که شبکهاي توري مانند از سيمهاي نازک به هم بافته شده داشت. قالب را در ظرف بزرگي فرو ميبردند که داراي خميري آبکي از چوب خرد شدهي درخت بود. سپس قالب را از ظرف بيرون ميآوردند، در حالي که سطح آن را لايهي نازکي از خمير چوب پوشانده بود. آنگاه قالب را چنان به راست و چپ و عقب و جلو تکان ميدادند تا لايهي يکدست و همواري از خمير چوب به وجود آيد و آب آن نيز بيرون رود.
تاریخچه استفاده کاغذ در ایران
برگهي خيس کاغذ را روي پارچهي پشمي ميگذاشتند و پارچهي ديگري را روي آن برگهي کاغذ ميگذاشتند و برگهي کاغذ ديگري را روي آن پارچه دومي ميگذاشتند و همين طور برگههاي کاغذي و پشمي را يکدر ميان روي هم ميچيدند. در پايان، بستهي به دست آمده را زير ابزار فشرده کننده ميگذاشتند تا آب آن بيرون بيايد. سپس کاغذها را در انباري آويزان ميکردند تا خشک شوند. سرانجام، کاغذها را در حمام ژلاتين فرو ميبردند و بار ديگر خشک ميکردند تا آب زيادي را به خود نگيرند.
تاریخچه استفاده کاغذ در ایران . در سال 1798 ميلادي، لوئيس رابرت فرانسوي دستگاه کاغذساز را اختراع کرد که بسيار ساده بود و قالب کاغذسازي آن چيزي مانند نوار نقاله بود که آن را با دست ميچرخاندند و در نتيجه کاغذسازي را به طور پيوسته انجام ميدادند.
در سال 1804، هنري و سيلي فوردرينير نمونهي بهبود يافتهاي از آن را در انگلستان ساختند. پس از اين، دستگاههاي ديگري ساخته شد که در کار آمادهسازي خمير کاغذ بسيار کارآمد بودند. سرانجام در سالهاي پاياني سدهي نوزدهم ميلادي، دستگاهي ساخته شد که همهي مرحلههاي آمادهسازي خمير تا ساختن برگههاي کاغذ را انجام ميدهد. نمونههاي امروزي اين دستگاههاي خودکار نزديک 100 متر داراز و 4 متر پهنا دارند و کاغذ را به صورت طاقههاي استوانهاي بزرگي ميسازند که ممکن است بيش از 20 تن وزن داشته باشند.
امروزه کشورهاى سویس و آلمان و تایلند و اندونزی در ساخت کاغذ مقدم بر کشورهاى دیگرند و انواع و اقسام کاغذهاى سفید و رنگى را تولید مىکنند.
بهترین نوع کاغذ A4 در حال حاضر کاغذ تایلندی با برند دبل آ می باشد و بعد از آن کاغذهای اندونزی با نام پیپروان شهرت زیادی دارند
